Juventude em Marcha, reż. Pedro Costa, rok 2006
Światowa kinematografia nie często przynosi dzieła, o których bez wątpliwości można powiedzieć, że są sui generis. Portugalski reżyser Pedro Costa od dobrych kilkunastu lat potwierdza każdym nowym filmem swoją niezwykłość wobec reszty twórców, zaprzeczając także przekonaniu, że Portugalskie kino może pochwalić się jedynie osiągnięciami wiekowego Manoela De Oliveiry. Uznawany za najwybitniejsze dokonanie Costy, Juventude em Marcha to 160 minut hipnotyzującego, na w pół dokumentalnego, na w pół fabularnego pochodu przez zrujnowaną dzielnicę Lizbony, Fontainhas. Jest to trzecia część trylogii, w której reżyser przedstawia życie ludzi z marginesu społecznego, desperacko próbujących chwytać się wszystkiego, co mogłoby pozwolić im odbić się od dna. Nie ma co zbytnio wyjaśniać fabuły filmu, bo jej istnienie opiera się na minimum - istotą jest doświadczanie tego co widzimy i słyszymy, ale niech będzie. Trzeba od razu zaznaczyć, że bohaterom Costy w porównaniu z wcześniejszymi filmami powodzi się znacznie lepiej, bo w wyniku zniszczenia Fontainhas, zostali przeniesieni do innego, bardziej komfortowego miejsca. Głównego bohatera, starszego imigranta Venture, poznajemy w chwili, w której zostawia go żona, niszcząc przy okazji cały ich dobytek. Od tego czasu widzimy, jak Ventura odwiedza i spotyka różne osoby na swojej drodze, z których większość uważa za swoje dzieci. Słowem kluczowym, takim dobrze wyjaśniającym panujące między nimi relacje, jest przeszłość. Wydarzenia, życie, wszystko co kręciło się wokół Fontainhas powraca praktycznie w każdym dialogu, a Ventura pomimo otrzymania nowego mieszkania, wciąż powraca do swoich ruin. Jego ciągła tułaczka odkrywa przed nami Lizbonę ludzi biednych, harujących do upadłego, by móc zapewnić sobie przeżycie.
Estetycznie Costa na nowo definiuje minimalizm. Wyrazem tego jest jego spartańskie podejście do architektury. Większość scen nakręconych jest albo w dużych, białych pomieszczeniach (bardzo skromnie umeblowanych lub kompletnie pustych), albo w spowitych ciemnościami, do których przebija się jedynie struga światła. Ascetyzm rzadko bywa tak piękny wizualnie. Biel pustych pokoi, jak i brud ścian, z których odpada tynk w wydaniu Costy przypomina obrazy malarza. Takie dramatyzowanie przestrzeni, poprzez właściwie jej oczyszczanie, jest zabiegiem doskonale podkreślającym stan duchowy przede wszystkim Ventury. Odbierając mu Fontainhas, odebrali mu duszę i życie. Nie liczy się status materialny, tylko przynależność do miejsca.
Estetyzmowi wtóruje też minimalizm narracyjny. Przejawia się on w bardzo długich ujęciach, w statycznych, często frontalnych kadrach, które podobnie ponad trzydzieści lat temu używała w pionierski sposób Chantal Akerman. Film jest pozbawiony jakiejkolwiek akcji, nic na ekranie się nie dzieje, właściwie przechodzimy z jednej, niemal niekończącej się sceny w drugą. Jest to zupełnie fascynujące z perspektywy obserwatora, bo uczy kompletnie innego podejścia do oglądania filmu.
Oczywiście kino tak oryginalne, bezkompromisowe i trudne natychmiastowo jest szufladkowane dla nielicznych. Tłumaczy to fakt, dlaczego filmy Portugalczyka były do tej pory ciężkie do zdobycia nawet w języku angielskim (niezawodny Criterion rozwiązał ostatnio kwestię trylogii w pięknym stylu). Bycie wizjonerem nie zawsze musi się wiązać z poklaskiem mas - co najwyżej jego wyznawcami będzie wyrobiona publiczność art-house'owa. Zresztą, biorąc pod uwagę postawę Costy, nie jest to dla niego zbytnio istotne. Miał szansę stać się kimś na miarę Roberta Bressona przy okazji swoich pierwszych filmów, ale wybrał drogę, w której nie ma miejsca na kroczenie po czyichś śladach, bo ciekawiej jest na obrzeżach.
Ze wspomnianej wcześniej trylogii, prócz tego filmu, widziałem jeszcze pierwszą część - Bressonowski, nieziemsko ponury Ossos. Po jeszcze lepszym Juventude em Marcha nie mogę się doczekać momentu, gdy uda mi się obejrzeć jej środkową część, trzy godzinną No Quarto da Vanda. Wrażenia będą pewnie - tak jak przy dwóch poprzednich seansach - niezmiernie bogate i nowe.
★★★½
Komentarze
Prześlij komentarz