Theodoros Wielki

Aleksander Wielki, reż. Theodoros Angelopoulos, rok 1980

Od kilku lat Grecy przechodzą drugą młodość za sprawą powszechnie uznanych filmów "Kieł" czy "Attenberg", ale w ostatnich trzech dekadach XX wieku trudno było nie mówić o kinie greckim jako królestwie jednego reżysera, Theo Angelopoulosa. Tak jak Ingmar Bergman w Szwecji, wielkość Theo we własnym kraju była absolutnie niepodważalna, pozostawiająca w cieniu twórczość innych krajanów. "Aleksander Wielki", ponad 200 minutowy dramat historyczny z 1980 roku, tylko potwierdza niezwykłość stylu Greka, od dawna mającego zasłużone miejsce w panteonie wielkich. Ten symboliczny fresk przenosi XV wieczny mit ludowy o ponownym przyjściu Aleksandra Wielkiego, który odbuduje dawną wielkość Grecji w początek XX wieku, dokonując analizy zależności, jaka zachodzi między oddziaływaniem wielkiego, charyzmatycznego wodza na świadomość zbiorową i jej idee. Historia zaczyna się od ucieczki w pierwszą noc nowego stulecia zbójnika Alexandrosa, tajemniczej postaci, którą lud wita jako wcielenie Aleksandra Wielkiego. Alexandros wraz ze swoim oddanym odziałem porywa ważne osobistości z Anglii i sunie do swojej rodzimej wioski, która pod jego nieobecnością przemieniła się w komunę o poglądach lewicowych. Alexandros w zamian za uwolnienie zakładników żąda amnestii i zmian legislacyjnych. Rząd odmawia spełnienia tych żądań, co doprowadza do bardzo ciężkiej sytuacji politycznej w kraju. Zaostrza się również sytuacja w wiosce Alexandrosa, gdyż jej zgoła odmienne, kolektywne idee kłócą się z tymi, które wyznaje on i jego ludzie. W tych tarciach pojawią się także anarchiści, co stworzy fascynujący konflikt ideologiczny, w pewien sposób mający odbijać wydarzenia z burzliwego stulecia.

Historia "Aleksandra Wielkiego" aż prosiła się o monumentalną oprawę formalną i pod tym względem Angelopoulos nie zawiódł w żadnym calu. Film jest mistrzowskim pokazem planów ogólnych i zdjęć plenerowych, często przypominających wielkie obrazy malarskie. Praca kamery, tak jak w "Podróży komediantów" jest majestatyczna w swoich ruchach, w szczególności w pięknych panoramach, czasem dookolnych, a czasem nawet przekraczających 360 stopni. Trudno nie dostrzec w tym, a szczególnie w scenach zbiorowych wpływu stylistyki wielkiego węgierskiego reżysera Miklosa Jancsco. Kilka scen z filmu szczególnie warto byłoby oprawić w ramkę - pierwszą z nich i chyba najpiękniejszą jest moment, w którym Alexandros klęka przed białym rumakiem, znajdującym się w kręgu, z mglą spowijającą noc, z uchylonym drzewem w dalszym planie i rozbrzmiewającym zaśpiewem chóralnym. Drugą wspaniałą jest inscenizacja przypominająca "Ostatnią Wieczerzę" Leonarda da Vinci, w której Alexandros wraz ze swoją bandą spożywa obfitą kolację, kamera robi powolny odjazd, a natchniony śpiew podkreśla doniosłość chwili. Od razu rzuca się w oczy, że film jest jeszcze bardziej pieczołowicie zainscenizowany niż epicki "Podróż komediantów", ale sprawia wrażenie momentami aż zanadto manierycznego, głównie w grze aktorskiej. To co czyniło tamten film wielkim obrazem leżało w mądrym, oryginalnym wpleceniu wątków osobistych wędrownej trupy aktorskiej w nieuchronne przemiany polityczne Grecji, a "Wielki Aleksander", w całym swoim symboliczno-ideologicznym przepojeniu nie jest aż tak przejmujący, nawet jeśli piękniejszy wizualnie. To, że film wypada trochę gorzej przy tamtym dziele nie czyni mu żadnej ujmy, bo w sam sobie jest wielkim osiągnięciem, rzadko spotykanym w kinematografii światowej. Właściwie tylko Bela Tarr w ostatnich kilkunastu latach potrafił podążyć ścieżką, jaką obrał Theo w swoich ogromnych spektaklach.

Nie ulega wątpliwości, że Angelopoulos stworzył w 1980 roku prawdziwe misterium filmowe. Wielkość tego przedsięwzięcia doprowadziła wizję reżysera do pewnego krańca, dlatego też nie powinno dziwić, że w następnych filmach zwrócił się w stronę kameralnego, introspekcyjnego kina, nie mniej znakomitego ("Pszczelarz" i "Pejzaż we mgle" są klasowymi przykładami). Dopiero "Spojrzenie Odyseusza" było powrotem do epickich wizji, potwierdzających status jego twórcy jako mistrza wielkich form.
★★★★